Historia

Po raz pierwszy nazwę wsi Twyerdzyelewo odnotowano w 1447r.
W 1580r. zapisano Twierdzielewo abbatis Bledzev. Odtąd już konsekwentnie występuje pod taką nazwą i pisownią.
W 1790r.- Twierdzielów. Twardziel to wg.ks. Kozierowskiego gwarowe twardziel, czyli "twarde miejsce" (twarda rola). Według innych badaczy nazwa wioski pochodzi od przezwiska Twierdziel. Oznaczałoby to więc "własność Twardosława vel Twardzisława, w skrócie Twardziela. Forma Twiedziel jest późniejsza.
Od XIX wieku wieś nosiła urzędową nazwę niem. Schwirle.
Własność klasztoru cysterskiego w Bledzewie, potwierdzona od co najmniej 1493r.
W 1796r. wieś została przejęta przez skarb pruski i włączona do domeny w Rokitnie.
Folwarku ani majątku dworskiego tu nie było.

Według tradycji wieś miała zostać założona przez cystersów Bledzewa właśnie w 1447r., jednakże kształt starej okolnicy sugeruje znacznie wcześniejszą lokację. Należy przypuszczać, iż w 1447r. cystersi albo na nowo zasiedlili wieś, albo przenieśli ją na prawo niemieckie.
Wieś nieduża o dość stabilnej powierzchni. 1563r. było to 6,6 łana kmiecego, podobnie w 1583r. Ponadto 6 zagrodników, pasterz z 20 owcami i kowal. W 1790r. doliczono się 11 półśladów, czyli 5,5 łana, ale bez łąk. W latach 1871-1910 wieś obejmowała 790,4 ha, w tym 416 gruntów ornych, 10 łąk, 280 ha lasu. W 1925r.-780 ha. W 1871r. było tu 37 gospodarstw domowych, w 1939r. - 25. W 1871r. było tylko 5 gospodarstw rolnych, w 1939 - 13. w tym 2 gospodarstwa o pow. powyżej 100 ha, 9 gospodarstw od 20 do 100 ha oraz 2 - 0d 10 do 20 ha.
1790r.- 12 domów, 1837r. - 19 dymów, 1871r.- 20, 1910r.- 33.
1777r.- 122 mieszkańców, 1837r. - 136, 1867r. - 185, 1871r. - 188, 1910r.- 196, 1925r. - 180, 1939r. - 126, 1949 - 124, 1958r. - 79, 1970r. - 91, 1978r. - 71, 1988r. - 60, 1995r. - 60.
Kobiety stanowiły w 1871r. - 47,3% mieszkańców, w 1925r. - 50,6%, w 1939r. - 49,2%, w 1970r. - 49,4%, w 1978r.49,3%, w 1988r. 48,3%.

Położona na pograniczu wieś była w dużym stopniu zniemczona, niemniej w końcu XIX. zachował się duży odsetek ludności polskiej. W 1910r. było tu 59 Polaków (30%), a czasie spisu w 1925r. jeszcze 13 osób uznawało polski za język ojczysty, a 2 osoby były dwujęzyczne (łącznie 8,3%). Jako wieś pocysterska Twierdzielewo zachowało też charakter katolicki. W 1867r. był tu tylko 1 protestant, w 1910r. - 2, ale w 1925r. - już 53 luteran i 4 wyznawców innych religii chrześcijańskich (łącznie 31,6% mieszkańców).

Wieś w parafii Rokito, do 1920r. w diecezji poznańskiej, następnie w jurysdykcji delegata arcybiskupiego w Tucznie i Wolnej Prałatury Pilskiej, od 1945r. w granicach diecezji (zielonogórsko-) gorzowskiej. Po raz pierwszy filialny status kościelny wsi określony został w 1580r., zaś podczas wizytacji w 1589r. odnotowano jego uposażenie w nieco roli i meszne dla plebana. Wprawdzie w 1612r. kościół został określony jako parafialny, ale brak roli plebańskiej - zdaniem J.Nowackiego - wyklucza, by była tu niegdyś parafia.

TEKST ZACZERPNIĘTY ze słownika gorzowskiego 660 pod redakcją Jerzego Zysnarskiego przy współpracy Zbigniewa Milera.

Ciekawe miejsca...

Interesujący i unikalny jest sam układ wsi zwany okolnicą i jako taki świadczy o wczesnośredniowiecznym rodowodzie Twierdzielewa. W tego typu wsiach zagrody sytuowane były w sposób zwarty w krąg lub podkowę wokół środkowego placu, później nierzadko wykorzystanego jako staw. Zabudowa taka wywoływała ożywione dyskusje wśród naukowców. Jedni uważali okolnicę jako charakterystyczną dla Słowian, którzy przynieśli ją na tereny niemieckie. Inni temu zaprzeczali, pokazując tereny występowania okolnicy, gdzie nie było Słowian a były plemiona germańskie. Obecnie uważa się, że są charakterystyczne dla terenów pogranicza słowiańsko - niemieckiego. Okolnica zazwyczaj liczyła kilkanaście gospodarstw, ze względu na formę urbanistyczną, nie była podatna na rozbudowę.

We wsi, na centralnym placu stoi malowniczy zabytkowy kościółek pod wezwaniem św.Anny.

Obecną postać świątynia przybrała w 1905r., kiedy to przemurowano ściany budowli cegłą ceramiczną. Według fachowców została jednak zachowana forma architektoniczna typowa dla drewnianych świątyń wielkopolskich pochodzących z XVI i XVII wieku i jako taki kościół twierdzielewski jest jednym z najciekawszych, a zarazem najbardziej wartościowych pod względem zabytkowym, obiektów sakralnych na terenie gminy Przytoczna.

Ciekawym obiektem jest również budynek przedwojennej szkoły, obecnie własność prywatna. Z dokumentów po wizytacji w 1841r. dowiadujemy się, że pierwotnie ".. dom szkolny był zbudowany z drewna. Długość jego wynosiła 46 a szerokość 22 stopy. Miał 6 okien i 5 drzwi. Nauczyciel, Robert Nagell wychowanek seminarium paradyskiego, zatrudniony od 1831r., aprobowany w 1836r.. Wychowywał 36 dzieci.

Cmentarz. Miejsc jest już, niestety coraz mniej. Zapomniane, dewastowane, okradane stare cmentarze, które są dla nas łącznikiem z odległymi czasami i żródłem wiedzy na temat dawnych mieszkańców, znikają bezpowrotnie. W jednej z pobliskich wiosek, na naszej trasie rowerowej do Łagowa, jeszcze kilka lat temu widzieliśmy sporo pięknych, przedwojennych nagrobków, dziś jest tam pusty plac... W innym miejscu, nawiasem mówiąc szczycącym się wielowiekową historią, ludzie depczą po bezimiennych grobach na przykościelnym cmentarzu, a pobliska rzeczka wypłukuje ludzkie szczątki z cmentarnej skarpy.... Twierdzielewskiego cmentarza też nie omija smutny los, po wielu grobach zostały już tylko niewielkie kopczyki, a kilka lat temu, wedlug relacji jednego z mieszkańców zostały skradzione plyty nagrobne z mogił należących prawdopodobnie do jeńców francuskich, którzy pracowali przy modernizacji drogi z Twierdzielewa do Chełmska. Zachowało się jednak kilka nagrobków, na których znajdujemy historyczne już nazwiska: Klinke, Kullak, Behr.... Ciekawostką jest to, że pierwszym pochowanym na tym cmentarzu (wcześniej cmentarz znajdował sie przy kościele) był w 1831 r. Bernard Kullak (Kułak), sołtys twierdzielewski, który zmarł w czasie epidemii cholery (wraz z innymi 20 mieszkańcami wioski).

Przy drodze z Twierdzielewa do Chełmska ok. 3 kilometórw od wioski natrafiliśmy 3 lata temu na prawdziwy skarb: kamienny drogowskaz, ustawiony na rozstaju dróg do Chełmska (Gollmutz), Rokitna (Rokitten) i Twierdzielewa (Schwirle). Zabytek przetrwał na swoim miejscu zawieruchy dziejowe, oparł się uprzedzeniom i wandalizmowi. Teraz natomiast można go oglądać w Muzeum Drogownictwa w Skwierzynie, którego zwiedzenie serdecznie polecamy www.skwierzyna.pl.

O przebogatej, wielowiekowej historii tych ziem świadczyć mogą liczne ślady osadnictwa, począwszy od epoki kamienia poprzez starożytność, kulturę łużycką, wczesne i późne średniowiecze. W pobliżu Twierdzielewa znajduje się aż 12 stanowisk archeologicznych.